Rada nadzorcza jest organem kolegialnym, o czym świadczy już sama nazwa organu – „rada”. Kolegialność sprawia, że nadzór jest obiektywny, bo działalność jednoosobowej rady byłaby fikcyjna i miałaby charakter subiektywny. Celem tego artykułu jest porównanie osobliwości tworzenia składu rady nadzorczej spółki akcyjnej w prawie polskim i ukraińskim oraz liczby jej członków.
W ustawodawstwie Polski i Ukrainy ustalono minimalną liczbę członków rady nadzorczej. Według art. 385 § 1 KSH rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech, a w spółkach publicznych co najmniej z pięciu członków, powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie [1]. Ustawa Ukrainy „O spółkach akcyjnych” ustala minimalną liczbę członków rady nadzorczej tylko dla publicznych spółek akcyjnych i nie może być mniejsza niż 5 osób. W innych przypadkach ustawa daje możliwość ustalenia składu ilościowego rady nadzorczej w statucie spółki akcyjnej (tłum. własne) [8].
Ustanowienie w aktach prawnych obu państw minimalnej liczby członków rady nadzorczej ma na celu zapewnić wystarczająco skuteczny nadzór nad zarządem, biorąc pod uwagę odpowiednie kwalifikacje członków rady.
Podwyższone wymagania liczebności rady mogą być przewidziane w przepisach szczególnych i, oczywiście, w statucie spółki akcyjnej. Na przykład w polskiej Ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników zakłada się utworzenie co najmniej 5-osobowej rady w spółkach powstałych w wyniku komercjalizacji niezależnie od tego, czy są one spółkami publicznymi [2].
Maksymalna liczba członków rady nadzorczej spółki akcyjnej nie jest przewidziana ani w prawie polskim, ani ukraińskim, bo nie jest to konieczne. Skład ilościowy rady powinien być optymalny dla spółki, biorąc pod uwagę jej wielkość, specyfikę działalności, strukturę i potrzeby. W komentarzu do Kodeksu spółek handlowych autorstwa prof. Opalskiego i prof. Wiśniewskiego podano skutki nadmiernej liczby członków rady nadzorczej, w szczególności: obniżona operatywność i zdolność do efektywnego realizowania zadań, zwiększone koszty nadzoru oraz rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje [3].
Liczbę członków rady powinien określać statut – wynika to z art. 304 § 1 pkt 8 i część 11 art. 53 Ustawy Ukrainy „O spółkach akcyjnych”. Statut spółki akcyjnej może ustalać liczbę członków rady nadzorczej poprzez: 1) jej ścisłe określenie, 2) określenie minimalnego składu, 3) określenie maksymalnego limitu składu rady nadzorczej lub 4) określenie minimalnej i maksymalnej liczby członków rady nadzorczej [4].
Podobna jest stanowisko ukraińskiego i polskiego ustawodawstwa w sprawie zmniejszenia liczby urzędujących członków rady poniżej minimum wynikającego ze statutu bądź ustawy. Taka sytuacja może się zdarzyć, na przykład, jeśli nie zostanie wybrana wskazana w statucie liczba osób albo jeżeli w toku kadencji wygasną mandaty niektórych członków rady nadzorczej. W takim przypadku rada traci zdolność do podejmowania uchwał i wyrażania kolektywnej woli, czyli staje się organem „kadłubowym” (termin ten nie funkcjonuje w prawie ukraińskim). Ma to swoje uzasadnienie w kodeksach cywilnych obu państw, tak, art. 38 KC Polski mówi, że osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie[5]. Podobną treść ma cz. 1 art. 97 Kodeksu cywilnego Ukrainy, że zarządzanie spółką jest prowadzone przez jej organy (tłum. własne) [7].
Ze względu na kolegialny charakter rady nadzorczej w cz. 2 art. 55 Ustawy Ukrainy „O spółkach akcyjnych” należy zauważyć, że posiedzenie rady nadzorczej jest ważne, jeżeli uczestniczy w nim ponad połowa jego składu. W związku z tym zmniejszenie rzeczywistej liczby członków rady nadzorczej (odnoszące się do przypadków wygaśnięcia mandatów członków rady nadzorczej bez decyzji walnego zgromadzenia przewidzianych w ust. 2 cz. 1 art. 57 ustawy o statucie spółki) poniżej wskazanego poziomu oznacza niemożność przeprowadzenia uprawnionego posiedzenia rady nadzorczej. W tym przypadku Ustawa ma specjalną regulację, przewidzianą w cz. 12 art. 53, zgodnie z którym, jeżeli liczba członków rady nadzorczej, których uprawnienia są ważne, jest mniejsza niż połowa jej składu ilościowego, wybranego zgodnie z wymogami ustawy przez walne zgromadzenie spółki akcyjnej, spółka w ciągu trzech miesięcy musi zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie w celu wyboru pozostałych członków rady nadzorczej, a w przypadku wyboru członków rady nadzorczej w drodze głosowania zbiorczego - w celu wyboru całego składu rady nadzorczej spółki akcyjnej (tłum. własne) [8]. Moim zdaniem trzymiesięczny termin na zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia jest zbyt duży, ponieważ w trakcie takiego okresu sprawy zaliczane do wyłącznych kompetencji rady nadzorczej nie mogą być rozstrzygane przez jakikolwiek inny organ spółki, poza walnym zgromadzeniem.
W tym kontekście należy również zwrócić uwagę na wyraźnie złe sformułowanie podanej normy. Zgodnie z cz. 2 art. 55 Ustawy Ukrainy „O spółkach akcyjnych”, który określa kworum posiedzeń rady nadzorczej, statutem lub postanowieniem o radzie nadzorczej spółki może być ustalona większa liczba członków rady nadzorczej, niezbędna do uznania jej posiedzeń za kwalifikujące się; jednak przy tym cz. 12 art. 53 tej Ustawy mówi wyłącznie o zmniejszeniu liczby członków rady nadzorczej poniżej połowy jej składu ilościowego jako podstawy obowiązkowego zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia. Możliwe jest, że statut spółki przewiduje większe kworum posiedzeń rady nadzorczej (na przykład 75 %), a przy tym zmniejszenie liczby członków rady nadzorczej poniżej takiego wskaźnika nie pociąga za sobą powstania obowiązku spółki zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia w celu wyboru pozostałych członków, ponieważ cz. 12 art. 53 Ustawy wskazuje wyłącznie na sytuację, w której liczba członków rady wynosi mniej niż połowę jej składu.
Ponadto pojawia się również pytanie, kto zwołuje nadzwyczajne walne zgromadzenie w określonym przypadku, gdy decyzja o przeprowadzeniu walnego zgromadzenia należy do wyłącznej kompetencji rady nadzorczej, posiedzenie rady nadzorczej jest nieważne z powodu braku ustanowionego przez ustawę lub statut kworum; słowo „spółka”, które jest używane przez ustawodawcę w cz. 12 art. 53 Ustawy Ukrainy „O spółkach akcyjnych”, jest raczej pytaniem niż odpowiedzią na nie. Moim zdaniem wskazane byłoby przewidzenie specjalnej klauzuli w części 2 art. 55 o nierozprzestrzenianiu działania tej normy na wykonywanie przez radę nadzorczą uprawnień do przygotowania i przeprowadzenia Nadzwyczajnego walnego zgromadzenia w przypadkach przewidzianych w cz. 12 art. 53 Ustawy.
Powyższa kwestia jest lepiej uregulowana przez polskiego ustawodawcę, ponieważ z przepisów KSH wynika, że zarząd powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie z porządkiem obrad przewidującym uzupełnienie wakatu w radzie bądź zwrócić się do uprawnionego akcjonariusza albo osoby trzeciej o wyznaczenie piastuna, chyba że statut przewiduje inne mechanizmy zapewniające przywrócenie należytego składu rady. Członkowie zarządu odpowiadają karnie za dopuszczenie do tego, że spółka przez czas dłuższy niż 3 miesiące pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie, naraża się na ukaranie grzywną do 20 000 zł (art. 594 § 2). Przepisy prawa polskiego w tym zakresie są bardziej rygorystyczne w porównaniu z ukraińskim, co uważam za uzasadnione, ponieważ pełne funkcjonowanie spółki akcyjnej bez legalnej rady nadzorczej jest niemożliwe.
Zgodnie z art. 385 § 1 KSH członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie akcjonariuszy, lecz statut może regulować tę kwestię inaczej. Regulacja statutowa może dotyczyć wszystkich albo tylko niektórych członków rady nadzorczej, a także obejmować albo samo powołanie, albo samo odwołanie bądź też powołanie i odwołanie członka rady nadzorczej. Inny sposób powoływania lub odwoływania członków rady nadzorczej może polegać m.in. na powierzeniu tego prawa: 1) jednemu z akcjonariuszy wskazanemu imiennie; 2) akcjonariuszowi lub grupie akcjonariuszy reprezentujących określoną liczbę akcji lub określony udział w kapitale zakładowym lub dysponujących określoną liczbą głosów na walnym zgromadzeniu; 3) podmiotowi spoza grona akcjonariuszy [4].
Bez względu na postanowienia statutu, Kodeks spółek handlowych przewiduje zawsze możliwość powoływania członków rady nadzorczej „grupami”. Wybór członków rady nadzorczej oddzielnymi grupami ma przede wszystkim na celu ochronę interesów akcjonariuszy mniejszościowych, poprzez umożliwienie im wprowadzenia ich przedstawicieli do rady nadzorczej. Oznacza to, że na żądanie akcjonariuszy reprezentujących co najmniej jedną piątą kapitału zakładowego, na kolejnym walnym zgromadzeniu wybory są przeprowadzane przez grupy akcjonariuszy, które wybierają swoich przedstawicieli do rady nadzorczej. Utworzona w ten sposób grupa wybiera w radzie jedną osobę, nie uczestnicząc w wyborach innych.
Głównym celem normy w art. 385 § 3-9 KSH jest ochrona akcjonariusza mniejszościowego. Jednak akcjonariusz większościowy może również skorzystać z procedury przewidzianej w art. 385 § 3–9 KSH. Krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku w związku z tym jest ograniczony prawem jedynie dolną granicą kapitału zakładowego spółki. Zgodnie z tym przepisem przy wyborze co najmniej jednego członka rady nadzorczej w głosowaniu poszczególnych grup uprawnienia wszystkich obecnych członków rady nadzorczej, z wyjątkiem tych powołanych przez podmiot określony odrębną ustawą, kończą się przedwcześnie. Większościowy akcjonariusz może być zainteresowany wyborem członków rady nadzorczej w głosowaniu poszczególnych grup w celu „zwolnienia” rady nadzorczej od członków mianowanych przez akcjonariusza mniejszościowego na podstawie postanowień statutu spółki.
Wybór członków rady nadzorczej według prawa ukraińskiego należy do wyłącznej kompetencji walnego zgromadzenia, jednak sposób ich wyboru zależy od rodzaju spółki akcyjnej. Wybór członków rady nadzorczej spółki publicznej odbywa się wyłącznie w drodze głosowania zbiorczego, chyba że inny sposób jest określony statutem spółki akcyjnej. Należy zauważyć, że głosowanie zbiorcze to głosowanie podczas wyboru organów spółki, gdy łączna liczba głosów akcjonariusza jest mnożona przez liczbę wybieranych członków organu spółki akcyjnej, a akcjonariusz ma prawo oddać wszystkie obliczone w ten sposób głosy na jednego kandydata lub rozdzielić je między kilku kandydatów (p. 9 cz. 1 art. 2 Ustawy) (tłum. własne)[8]. Część czwarta art. 42 Ustawy stanowi, że w przypadku wyboru członków rady nadzorczej spółki akcyjnej poprzez zbiorcze głosowanie wybrani do rady nadzorczej są uznawani za kandydatów, którzy zdobyli największą liczbę głosów akcjonariuszy w porównaniu z innymi kandydatami.
Ponieważ liczenie głosów w głosowaniu zbiorczym odbywa się na zasadzie pomnożenia całkowitej liczby głosów akcjonariusza (łącznej liczby akcji głosujących posiadanych przez akcjonariusza) przez liczbę członków organów wybieranych, podczas tworzenia rady nadzorczej, której członek ma być wybierany w drodze głosowania zbiorczego, należy określić ilościowy skład rady nadzorczej ustanowiony przez walne zgromadzenie, może być określony w statucie i innych wewnętrznych dokumentach spółki zatwierdzonych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy (tłum. własne) [6]. W związku z tym w głosowaniu zbiorczym członkowie rady nadzorczej są uznawani za wybranych w jej skład, a rada nadzorcza za utworzoną wyłącznie pod warunkiem wyboru pełnego ilościowego składu rady nadzorczej.
Kadencja członka rady nadzorczej zgodnie z ustawodawstwem polskim trwa nie więcej niż 5 lat (art. 386 § 1 KSH). Ponowne powołanie na kolejne terminy (również nie więcej niż pięć lat) jest możliwe, ale nie może być przeprowadzone na więcej niż jeden rok przed końcem obecnej kadencji. Może to być również możliwe, jeśli statut przewiduje częściową aktualizację składu rady, na przykład poprzez losowanie lub na podstawie starszeństwa wyborczego. Wszyscy członkowie mogą być również powoływani na wspólną kadencję, chociaż reguła polega na powoływaniu na poszczególne kadencje. Mandaty kończą się również w przypadku śmierci, rezygnacji i odwołania. Członek rady może zostać zwolniony w dowolnym momencie, chociaż statut może przewidywać ograniczenia wymagające „ważnych powodów”. Odwołany członek rady nadzorczej ma prawo do zgłaszania roszczeń wynikających ze stosunków między nim a spółką, np. stosunków pracy.
Zgodnie z cz. 1 art. 53 Ustawy Ukrainy „O spółkach akcyjnych” członkowie rady nadzorczej spółki akcyjnej są wybierani na okres nie dłuższy niż 3 lata. Statut prywatnej spółki akcyjnej może przewidywać inną kadencję rady nadzorczej, ale taka kadencja nie może przekroczyć trzech lat. Osoby wybrane na członków rady nadzorczej mogą być ponownie wybierane nieograniczoną liczbę razy. Walne zgromadzenie może zdecydować o wcześniejszym rozwiązaniu uprawnień członków rady nadzorczej i równoczesnym wyborze nowych członków w przypadkach, które muszą być przewidziane statutem lub rozporządzeniem rady nadzorczej spółki. Podstawą do podjęcia takiej decyzji, która jest wskazana do ustalenia w statucie, może być, na przykład, ujawnione nadużycia przez osobę na stanowisku, nieuczciwego wykonywania swoich obowiązków służbowych, szkody dla spółki w dużych rozmiarach i tym podobne. Wygaśnięcie mandatu członka rady nadzorczej bez decyzji walnego zgromadzenia z równoczesnym rozwiązaniem umowy ze spółką, zgodnie z Ustawą, następuje w następujących przypadkach (ust. 2 cz. 1 art. 57 UU „O spółkach akcyjnych”):
• na życzenie takiej osoby, pod warunkiem pisemnego zawiadomienia o tym spółki w ciągu dwóch tygodni;
• w przypadku niemożności wykonywania obowiązków członka rady nadzorczej ze względów zdrowotnych;
• w przypadku wejścia w życie prawomocnego wyroku sądu, którym został skazany na karę, co wyklucza możliwość wykonywania obowiązków członka rady nadzorczej;
• w przypadku śmierci, uznania go za ubezwłasnowolnionego, ograniczonego do czynności prawnych, nieobecnego, zmarłego;
• w przypadku otrzymania przez spółkę akcyjną pisemnego zawiadomienia o zastąpieniu członka rady nadzorczej będącego przedstawicielem akcjonariusza.
Wskazana lista podstaw do automatycznego zakończenia uprawnień członka rady nadzorczej nie jest wyczerpująca: statut spółki akcyjnej może stanowić dodatkowe podstawy do zakończenia uprawnień członka rady nadzorczej.
Podsumowując, należy zauważyć, że skład rady nadzorczej powoływany jest zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie przez walne zgromadzenie, a jej minimalny skład ilościowy przewidziany jest w ustawodawstwie.
Literatura:
1. Kodeks spółek handlowych: ustawa z dnia 15 września 2000 r., Dz.U. 2000 Nr 94 poz. 1037.
2. O komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników: ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. Dz. U. z 2016 r. poz. 2260.
3. Opalski А., Wiśniewski A. W., Kodeks spółek handlowych. T. 3a, Spółka akcyjna: Komentarz, Art. 301-392. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck 2016.
4. Sołtysiński S., Kodeks spółek handlowych. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2013.
5. Kodeks cywilny: ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93, poz. 280 ze zm.
6. Алексєєва О., Члени наглядової ради акціонерного товариства: особливості взаємовідносин із акціонерним товариством, Форум права, № 2, 2012. http://www.nbuv.gov.ua/ejournals/FP/2012-2/12aoeiat.pdf.
7. Цивільний кодекс України: Закон України від 16.01.2003 р. № 435-IV. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/435-15.
8. Про акціонерні товариства: Закон України від 17.09.2008 р. № 514-VI. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/514-17#n789.
|
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution 4.0 International License
Знайшли помилку? Виділіть помилковий текст і натисніть Ctrl + Enter
